Toen ik met iemand sprak over mijn plan om naar Santiago de Compostella te fietsen, keek zij mij verbaasd aan. “Ben jij dan katholiek ?” vroeg ze. Kennelijk vond zij dat het ondernemen van een pelgrimstocht of een bedevaart iets is dat alleen katholieken doen. Die opmerking bleef wel een beetje knagen. Want waarom gaat deze rechtgeaarde calvinist op pelgrimsreis naar Santiago ? Een plek die gewijd is aan Sint Jacobus, San Iago, één van de discipelen van Jezus, die volgens de legende in Santiago zijn laatste rustplaats heeft gekregen. Vroeger ondernamen pelgrims hun reis om boete te doen en een aflaat voor hun zonden te verwerven en ze riepen daarbij de bemiddeling van een heilige in.

 

Maar calvinisten hebben geen aflaat nodig, die komen zo in de hemel. En ze hebben een rechtstreekse lijn met god, dus ze behoeven ook geen bemiddeling door een heilige. Daar zat ‘t ‘m voor mij dus niet in. Waarom dan ? De directe aanleiding was dat ik met pensioen ben gegaan en deze reis als een overgang van het werkende bestaan naar dat van pensionado zag. Een soort herbronning voor een nieuwe levensfase. Maar, en ik citeer Andriessen, uit een boekje over de spiritualiteit van het pelgrimeren, je kunt ook zeggen:

 

“Er zijn eindeloos veel redenen om het te doen en minstens evenveel om het niet te doen. Er pleit evenveel vóór als tegen. De echte beweegreden ligt dieper. Is het een rest van het ‘heimwee naar verten’ dat zich in de jeugdjaren in de ziel nestelt en zich plotseling weer aanmeldt ? (..) Is het het verlangen naar alle niet gemaakte reizen, naar het ongeleefde leven, naar de trekkracht die van de horizon uitgaat en die ons wegzuigt van het vaste sedentaire leven met zijn dagelijkse routines en gewoonten, dat ons van zoveel afsluit ? Of is het het onuitroeibare oerbeeld dat in ons werkt en ons beduidt dat ons leven inderdaad een weg is; en dat ons oproept om dan ook te doen wat wij ten diepste zijn: mensen op doortocht die geen vaste woon hebben.”  Einde citaat.

De pelgrimsreis is daarmee een metafoor voor het leven zelf. Een ontdekkingstocht naar zin en bestemming. Om op weg te gaan moet de pelgrim gehoor geven aan een diep geworteld verlangen –je mag het ook roeping noemen- en zich losmaken uit zijn vertrouwde omgeving, uit de routines en gewoontes van alle dag en zich over geven aan een onzeker reizend bestaan. De pelgrim gaat daarmee zijn eigen “worsteling met de chaos” aan. De reis is een oefening in loslaten en in vertrouwen, een overgave aan de welwillendheid van de mensen onderweg, aan weer en wind en de grillen van het landschap. De Ardennen, de Pyreneeën, een paar hoge passen in Spanje.  Ja, de pelgrim heeft wel weet van worstelen om boven te komen. Maar dit is een zelfgekozen avontuur en naast de fysieke kant is het ook een innerlijke reis. Er gebeurt van alles met je, dat je zelf nauwelijks beseft en onder woorden kunt brengen.

Iedereen doet zijn eigen "camino": het is in die zin een hoogst individuele reis. Maar steeds meer besefte ik dat ik onderdeel was van een groter geheel: het gemeenschappelijke doel, nl. aankomen in Santiago, de weg zelf met zijn vele kerken, kloosters, gewijde plekken en pleisterplaatsen, de ontmoetingen met andere lopers en fietsers, die een sfeer van vertrouwdheid ademen, de achterblijvers die je steunen en bemoedigen. Ook in dat opzicht is een pelgrimsreis een metafoor voor de levensweg. Je bent deel van een geheel en bestaat bij de gratie van de anderen.

Ik noteerde onderweg: “De vele kerken, kathedralen en basilieken die ik binnenga roepen een diepe emotie bij me op. Het is de enorme verstilde ruimte en het licht. Maar ook het besef dat dit plekken zijn waar mensen al eeuwen hun geloof en hoop voor de toekomst vorm geven. Daar stap ik dan binnen en ben er deelgenoot van. Het zijn momenten waarop ik besef dat mijn fysieke reis ook een spirituele dimensie heeft en verbonden is met de zoektocht van alle tijden en alle plaatsen naar zingeving en eerbied voor het menselijk bestaan. Deze kerken zijn geen gewone toeristische attractie, maar zijn opgericht als plekken van aanbidding. Het zijn getuigenissen van 'mensen van de weg', zoals christus-gelovigen in het begin genoemd werden. De verbondenheid met die 'weg' en mijn reis welt dan in me op, als ik even op een stil bankje achter in de kerk zit te genieten”.

Ben ik gelouterd weergekeerd met antwoorden op mijn vragen en nieuwe inzichten ? Tot mijn eigen verrassing ben ik wat meer “katholiek” geworden. Ja wel. Ik heb geleerd de heiligen niet als een beter soort mens te zien, maar als mede pelgrims op de weg. Mensen die zich toegewijd hebben aan de zoektocht naar zin en bestemming, met wie je in verbondenheid je eigen weg kunt gaan.

En verder: nee ik heb geen nieuwe antwoorden gevonden. En dat is eigenlijk wel OK, want, en ik citeer Karen Armstrong: “de religieuze zoektocht gaat niet over het ontdekken van de waarheid of de zin van het leven, maar over zo intens mogelijk in het hier en nu leven.” Het leven zelf blijft een mysterie. Er is geen toegang tot dat mysterie tenzij door ons hart, dat zijn redenen heeft die de vragende en zoekende geest niet kent. Maar het leven is ook een geschenk, dat gekoesterd en gedeeld moet worden.

Ik ben aangekomen in  Santiago. Dat was op zich een verwarrende ervaring: het doel is bereikt, de vervulling is het einde van de droom. Wat nu, nu het leven van alledag weer beslag op je legt en er nieuwe routines en dagelijkse beslommeringen ontstaan ? De kunst is het verlangen, dat aan de reis ten grondslag lag, vast te houden en de “camino” door te laten lopen.

Eens een pelgrim, altijd een pelgrim.

(Column, uitgesproken op de SALON, 13 juni 2012, en de KennisMakerij, 19 september 2012, te Delft.